عود یا بربت سازی است ایرانی که در اوایل اسلام به کشورهای عربی رفته و جانشین سازی به نام «مزهر» شده است. ظاهراً اعراب سازی شبیه عود داشته اند که سطح آن را با پوست بز می پوشاندند و چون به ساز ایرانی بربت دست یافتند، که سطح این ساز چوبی بود آن را عود نامیدند (عود در عربی به معنی چوب است) عود در اکثر رسالات و نسخ خطی فارسی به عنوان اشرف و مکمل آلات ذوات الاوتار یا شاه سازها معرفی می شود.
تاریخ صحیح و مستندی از پیدایش این ساز و مخترع آن در دست نیست، آنچه به دست آمده روایت و نقل قول از قدما و صاحب نظران می باشد. این ساز در دوره ساسانیان بیش از همه متداول بوده است. بعضی بر این عقیده بوده اند که باربد هنرمند زبردست دربار خسروپرویز که تبحر فوق العاده ای در نواختن بربت داشته این ساز را اختراع کرده و نام خود را روی آن گذاشته، سپس به مرور زمان واژه باربد تبدیل به بربت شده بعدها نام عود به خود گرفته است. همچنین چون اعراب عود را «العود» می نوشته اند این ساز پس از اینکه به اروپا برده شد و نام لوت بر آن نهادند. در فرانسه Luth، در انگلیس Lute، نگارش می شود.عده ای اختراع بربت را به فیثاغورت یونانی و گروهی به فارابی فیلسوف ایرانی و دیگر دانشمندان و فیلسوفان نسبت می دهند. در رساله بهجت الروح عود را از ابداعات بوعلی سینا به حساب آورده است و عده ای نیز هم بر این اعتقادند که چون پشت و دسته این ساز شبیه مرغابی است لذا بربت نیز در لغت یعنی پشت مرغابی «بط به معنی مرغابی» نامیده شده. به هر جهت ساز عود پس از اسلام از اسپانیا گرفته تا سراسر شمال قاره آفریقا و هند همه جا مورد استفاده نوازندگان بوده است.

ساختمان فیزیکی عود :

ویژگی های ظاهری وساختاری:

شکل ، این ساز گلابی شکل دارای شکمی بزرگ و دسته آن بسیار کوتاه است به طوری که قسمت اعظم طول سیم ها در امتداد شکم قرار گرفته است. سطح رویه از جنس چوب که بر آن پنجره های مشبک است و سه گل ساز به طور متقارن نسبت به هم وجود دارد و کاسه به صورت ترکه ای ساخته می شود.
عود فاقد دستان و خرک ساز کوتاه و تا اندازه ای کشیده است. عود دارای 10 سیم یا 5 سیم جفتی است. سیم های جفتی با هم هم صدا کوک می شوند و هر کدام گوشی مخصوص به خود را دارند. سیم اول تا پنجم نت های دو، سل، ر، لا، سل است. سیم بم سل پایین معمولاً نقش واخوان را دارد و گاه این سیم جفت نیست.
گوشی ها کاملاً به عقب خمیده است و در اطراف جایگاه بر روی دسته مستقر می باشد. سیم بست روی قسمت تحتانی بدنه طنین قرار دارد و خود فونکسیون خرک را بر عهده می گیرد.
عود توسط مضراب نواخته می شود که قبلاً از جنس پر عقاب یا طاووس بود ولی هم اکنون عموماً از مضراب های پلاستیکی استفاده می شود.
عود معمولاً در سه اندازه کوچک، بزرگ و متوسط ساخته می شود. عودی که اکنون در ایران می باشد نسبت به سازهای عربی دارای کشیدگی بیشتر و دسته ای بلندتر است. عود کشورهای عربی دارای کاسه بزرگ، عودهای ترکیه کاسه کوچک و عودهای ایران در اندازه متوسط است. در ایران دو نوع قالب برای این ساز در نوع ایرانی اش موجود است: قالب قنبری و قالب نریمان

قالب عود قنبری:

قدری از عود کوچک تر و تفاوت های کوچکی با عود دارد و فقط دارای 10 سیم و گوشی می باشد.

قالب عود نریمان:

همان قالب عود عربی را دارد قدری کوچکتر می باشد و ایرانی شده است.

خصوصیات ساز:

عود بم ترین ساز بین سازهای ایرانی است. نت نویسی آن با کلید سل است که صدای آن عملاً یک اکتاو بم تر از نت نوشته شده حاصل می گردد. صدای عود گرم جذاب ،غم انگیز و نسبتاً قوی است. در دو نقش تکنواز و همنواز به خوبی بر می آید. در موسیقی سنتی برای تکنوازی آوازها و گوشه های اصیل ایرانی قابل استفاده می باشد و صدای عود به زیبایی روی صدای انسان سوار می شود. در صورت وجود بربت در ارکستر، پشتوانه خوبی از نظر صدای باس برای ارکستر به وجود می آورد و به خوبی خلاء و کمبود صداهای بم را پر می کند، ولی چون صدایی بسیار لطیف و ملایم دارد برای شنیدن ظرایف نوازندگی احتیاج به صدا برداری بهتر و قوی تر نسبت به سایر سازها دارد.
اصولاً در ارکستر سازهایی که صدای زیر تولید می کنند صوت بیشتری هم دارد.
عود به علت نداشتن پرده در انواع ارکسترها و موسیقی ها قابل استفاده است و بسیاری از آهنگ ها و پاساژها و آرپژها را می تواند با سرعت بالایی اجرا کند در سبک ها ی مختلف (جز، فلامنکو،...) وسعت صدادهندگی عود بین (5/1 تا 2) اکتاو است با تغییرات در سیم ها می توان وسعت صدای آن را به 2 اکتاو و 5 نت افزایش داد. زیرا عود دارای 12 گوشی می باشد که به طور معمول روی 10 عدد از آنها سیم بسته می شود.

اجزای عود:

صفحه- کاسه- سیم گیر- شبکه(خورشیدی)- سیمها- دسته- شیطانک- گوشی ها- سرپنجه- پل های زیر صفحه- مضراب
آموزش عود زیر نظر استاد پیام شریف نژاد جزوه استاد

این خدمت توسط شرکت فرهنگی و هنری آوای جام جم ارائه می گردد.

فروشنده: موسسه فرهنگی هنری آوای جام جم

استان: تهران

تلفن: 021-88289860~2, 021-88240617~9

ماهیت: موسسه

تامین کنندگان دیگر این محصول

محصولات دیگر این تامین کننده